Z przyjemnością informujemy, że na stronie internetowej Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury,  w zakładce Działalność wydawnicza, jest już dostępny najnowszy zeszyt Kwartalnika Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury 1 (49)/2023 w wersji elektronicznej (link).

Numer otwiera artykuł  autorstwa Janusza Tomczaka pt. Zasadnicze powody rozstrzygnięcia w polskiej procedurze cywilnej. Autor przekonuje, że motywowanie orzeczeń jest bardzo ważną częścią działalności orzeczniczej sądów. W polskiej procedurze cywilnej wyróżniamy dwa sposoby podawania argumentacji przez sądy:  uzasadnienia oraz zasadnicze powody rozstrzygnięcia (nazywane często w przypadku wyroków „ustnymi motywami”). Ta druga z form została w sposób znaczący zmieniona wraz z nowelizacją Kodeksu postępowania cywilnego, która weszła w życia 7 listopada 2019 roku. Nowelizacja ta odstąpiła od  zasady uzasadniania orzeczeń wydawanych na posiedzeniach niejawnych i wprowadziła możliwość podawania w ich przypadku zasadniczych powodów rozstrzygnięcia. Spowodowało to znaczący wzrost znaczenia w postępowaniu cywilnym tej formy argumentowania decyzji przez sąd. Niniejszy artykuł stanowi próbę opisania pozycji, jaką zajmują obecnie w procedurze cywilnej zasadnicze powody rozstrzygnięcia. Wskazuje na ich specyfikę, odróżniającą od uzasadnień orzeczeń, oraz podejmuje próbę określenia zasad, jakie zgodnie z obowiązującymi przepisami powinny spełniać.

Drugi z  prezentowanych tekstów autorstwa Anny Lempart zatytułowany jest Dogmatyczny kształt środków karnych wobec nowelizacji Kodeksu karnego z 1997 r. Zdaniem Autorki środki karne zostały pomyślane na gruncie Kodeksu karnego z 1997 r. jako instrumenty racjonalnie zadawanej represji. Dogmatyczna konstrukcja środków karnych doskonale wpisuje się w aksjologię ustawy karnej i odpowiada potrzebom współczesnego prawa karnego. Ustrojowa pozycja instytucji wynika z zagwarantowania przez ustawodawcę istnienia szerokich podstaw orzeczniczych, przejawiających się możliwością  samoistnego zastosowania środków karnych w ramach luzu decyzyjnego sądu, ale również tworzenia zróżnicowanego katalogu środków karnych.

W tekście Stosowanie tymczasowego aresztowania wobec oskarżonych odbywających karę pozbawienia wolności w innej sprawie Dominik Sip twierdzi, że ustawodawca uzależnił prawidłowość stosowania wszystkich środków zapobiegawczych od wymogu zrealizowania celów wskazanych w art. 249 k.p.k. – tj. celu zapobiegawczego oraz celu ochronnego. Niedopuszczalne więc w obecnym stanie prawnym jest stosowanie tychże środków w innych celach. Przy tym normatywnie dopuszczalne jest stosowanie środków zapobiegawczych, włącznie z tymczasowym aresztowaniem, wobec oskarżonych już odbywających karę pozbawienia wolności w innej sprawie. Jednakże obecna regulacja normatywna dotycząca tego zagadnienia konstrukcji winna skłaniać do sformułowania kilku zastrzeżeń. Niniejsze opracowanie wyraża wątpliwości autora, czy w przypadku zastosowania tymczasowego
aresztowania w trakcie postępowania wobec oskarżonego już odbywającego karę pozbawienia wolności w innej sprawie można mówić o realizacji wskazanych celów – czy też stanowi to jedynie instrument wyrządzania dodatkowej, oprócz kary pozbawienia wolności, a przy tym niedopuszczalnej, dolegliwości. Pobocznej analizie poddano również możliwość stosowania innych, wolnościowych środków zapobiegawczych wobec skazanego w innej sprawie, a także możliwość wykorzystania innych instrumentów karnoprawnych do zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego oraz zapobieżenia popełnienia nowego, ciężkiego przestępstwa przez skazanego.

Artykuł Michała Blajerskiego pt. Materiały kontroli operacyjnej w rzetelnym procesie karnym – jawne czy niejawne? poświęcony został  problematyce wykorzystania jako dowodu materiałów kontroli operacyjnej w aspekcie ich ochrony klauzulą tajności oraz wynikających z tego tytułu konsekwencji dla idei rzetelnego procesu karnego. Refleksje na ten temat, również na tle wybranych orzeczeń sądowych, zilustrowano przykładami destrukcyjnego wpływu niejawności materiałów kontroli operacyjnej na realizację zasad szybkości i jawności procesu karnego oraz na respektowanie prawa do obrony.
Zarazem aprobująco przedstawiono możliwe drogi rozwiązywania dylematów powstających na tej płaszczyźnie, a polegające na stosowanych przez organy procesowe inicjatywach zmierzających do zniesienia klauzul tajności z omawianych materiałów. Przede wszystkim jednak autor w tym kontekście  podjął próbę wykazania, że dowód z materiałów kontroli operacyjnej co do zasady nie zasługuje w procesie karnym na szczególną ochronę i poza nielicznymi przypadkami de lege lata powinien być jawny. Finalnie tezy postawione w opracowaniu podają w wątpliwość na gruncie obowiązujących regulacji  prawnych dotychczasową praktykę w zakresie przekazywania na potrzeby postępowania karnego materiałów kontroli operacyjnych jako niejawnych.

Kolejny artykuł autorstwa dra Piotra Lewulisa zatytułowany jest Ustalanie tożsamości polskich użytkowników zagranicznych mediów społecznościowych – studium przypadków ścigania mowy nienawiści w cyberprzestrzeni. Autor dowodzi, że ściganie niektórych cyberprzestępstw jest w praktyce bardzo proste, innych wręcz niemożliwe – często w zależności od wzorca zachowania sprawcy. W przypadku czynów polegających na zamieszczaniu zabronionych treści w zagranicznych portalach społecznościowych, skuteczność działań śledczych opartych na analizie danych przekazywanych przez  administratorów domen jest bardzo ograniczona. W artykule przedstawiono wyniki jakościowej analizy wybranych przypadków prawomocnie zakończonych postępowań dotyczących przekraczania granic swobody wypowiedzi w Internecie, w których ściganie było rzeczywiście skuteczne (tj. ustalono  rzeczywistego sprawcę i pociągnięto go do odpowiedzialności sądowej). W analizowanych przypadkach wszyscy sprawcy działający w krajowej cyberprzestrzeni skutecznie ustalani byli w oparciu o współpracę organów ścigania z administratorami stroni podmiotami telekomunikacyjnymi. Natomiast  sprawcy mowy nienawiści w zagranicznych portalach społecznościowych byli we wszystkich przypadkach ustalani w drodze prostej analizy białowywiadowczej, której podstawę stanowiły dane publicznie dostępne w profilach sprawców (imiona i nazwiska, miejsca pracy, dane o rodzinie lub znajomych). W artykule przedstawiono opisy stanów faktycznych i przebiegu postępowań w analizowanych przypadkach, co ukazuje różne warianty poznania tożsamości sprawcy w oparciu o analizę danych publicznie dostępnych.

Joanna Jurczyk – Wiecha w tekście Ratio legis uchylenia art. 152 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy odnotowuje, że 05.10.2019 r. uchylono art. 152 ustawy z dnia 06.06.1997 r. – Kodeks karny wykonawczy, który przewidywał możliwość warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności na etapie postępowania wykonawczego. Analiza przebiegu procesu legislacyjnego prowadzi do wniosku, iż uchylenie przedmiotowego przepisu nie ma uzasadnienia w projekcie ustawy nowelizującej. Instytucja przewidziana w art. 152 k. k.w. stanowiła możliwość bardzo  poważnej, idącej znacznie dalej niż warunkowe przedterminowe zwolnienie z wykonywania reszty kary, modyfikację w postępowaniu wykonawczym wyroku skazującego, prowadząc przy zaistnieniu określonych przesłanek do zmiany kary pozbawienia wolności orzeczonej bezwarunkowo w karę  pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Artykuł został poświęcony próbie ustalenia celu nowelizacji, motywów kierujących ustawodawcą, a także ocenie dokonanej zmiany.

W dziale Komparatystyka i Współpraca Międzynarodowa ukazał się artykuł dra Tomasza Strugalskiego pt. Próba porównania niektórych elementów instytucji przyczynienia się poszkodowanego w deliktowej odpowiedzialności za szkody na osobie w prawie polskim i w systemie common law. Artykuł dotyczy porównania rozwiązań dotyczących przyczynienia się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody w prawie polskim i systemie common law. Omówiono ewolucje instytucji, różnice i podobieństwa, ze szczególnym podkreśleniem tych ostatnich jako zwracających uwagę w systemach wywodzących się z tak odległych źródeł, a także reguły, według których istnienie i wysokość przyczynienia się jest ustalane. Jako podstawowe przyjęto prawodawstwo anglo - walijskie, gdzie instytucja ta została w systemie common law skonstruowana, w sensie chronologicznym, jako pierwsza. Na tym tle zostały jednak przedstawione również rozwiązania amerykańskie, kanadyjskie czy australijskie. Artykuł dotyczy ważnych, a nieczęsto w polskiej literaturze omawianych zagadnień i stanowi istotną informację dla badacza prawa, rozszerzającą horyzonty i skłaniającą do zarówno aksjologicznych, jak i czysto praktycznych przemyśleń.

W dziale Studium przypadku dr Rafał Łyżwa opublikował tekst pt. Odpowiedzialność karna za przetrzymywanie okazu obcego gatunku inwazyjnego stanowiącego zagrożenie dla Polski.

W dziale Glosy dr hab. Zygmunt Kukuła przedstawił Glosę do wyroku Sądu Najwyższego z 9 lipca 2020 r. II KK 182/19. Zdaniem wymienionego przepis karny art. 586 k. s. h., kryminalizujący przestępstwo niezgłoszenia upadłości spółki handlowej, ma charakter przepisu blankietowego. Powoduje to przy rozpatrywaniu podstaw odpowiedzialności karnej konieczność sięgnięcia do przepisów prawa upadłościowego, które szczegółowo definiuje podstawy niewypłacalności oraz termin, w jakim należy złożyć do sądu wniosek o upadłość. Z uwagi na możliwe zmiany przepisów prawa upadłościowego w sytuacji, kiedy rozpoznajemy odpowiedzialność karną osoby za to odpowiedzialnej, należy ustalić, czy w dacie orzekania o odpowiedzialności karnej oraz w chwili popełnienia zarzucanego czynu, przepisy wypełniające normę blankietową, w tym wypadku prawa upadłościowego, nie uległy zmianie. W przypadku zmian poczynionych w ustawie Prawo upadłościowe, należy nasuwające się wątpliwości co do prawa właściwego, kierować się regułą rozstrzygania norm kolizyjnych przewidzianą w art. 4 k.k. W oparciu o przedstawione w opracowaniu argumenty, należy uwzględniać stan niewypłacalności według przepisów prawa upadłościowego obowiązujących w dacie orzekania jako względniejsze dla sprawcy.

Dr hab. prof. UP Czesław Kłak jest autorem Glosy do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2022 r. III KK 177/22. Glosa dotyczy możliwości zastosowania art. 37a § 1 k.k. w postępowaniu nakazowym, tj. możliwości orzeczenia grzywny lub kary ograniczenia wolności zamiast kary pozbawienia wolności, uwzględniając model postępowania nakazowego w polskim procesie karnym. Autor wyraża pogląd, że nie jest to możliwe, ze względu na to, że sąd orzeka na posiedzeniu bez udziału stron (a więc także bez udziału oskarżonego) i czyni to wyłącznie na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego
w postępowaniu przygotowawczym. Sąd nie ma zatem możliwości zweryfikowania okoliczności, które mają znaczenie dla podjęcia decyzji, czy orzec karę izolacyjną, czy też wolnościową, jak również nie ma warunków do ustalenia, że możliwe jest orzeczenie kary pozbawienia wolności, a następnie – jej zamiana na grzywnę lub karę ograniczenia wolności.

Dział zamyka Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 26 listopada 2019 r., IV CSK 398/18, której autorem jest dr hab. Grzegorz Wolak. Glosowane postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26.11.2019 r., IV CSK 398/18 dotyczy wykładni art. 1019 k.c. w zw. z art. 84 k.c. Poruszona została w nim problematyka uchylenia się przez spadkobierców od skutków prawnych niezłożenia w ustawowym terminie oświadczenia o odrzucenia spadku z powodu wady, jaką jest błąd co do składu spadku. W ocenie glosatora trafnie podtrzymano w nim wyrażane już wcześniej w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowisko, zgodnie z którym o prawnie relewantnym błędzie co do przedmiotu spadku można mówić tylko wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku należytej staranności po stronie spadkobiercy w jego ustalaniu, a więc gdy błąd jest „usprawiedliwiony okolicznościami sprawy”.

Zeszyt zamyka dział poświęcony funkcjonowaniu Krajowej Szkoły zawierający cykliczne opracowanie dra Piotra Kosmatego pt. Z życia Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury obejmujące przegląd mających miejsce w ostatnim kwartale, najistotniejszych wydarzeń oraz projektów realizowanych przez Krajową Szkołę. Serdecznie zapraszamy do lektury Kwartalnika oraz do zapoznania się z informacjami przeznaczonymi dla autorów (Link).

dr Piotr Kosmaty
prokurator Prokuratury Regionalnej w Krakowie
Kierownik Wydawnictwa Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury
Rzecznik Prasowy  KSSiP